Creatieve hulpmiddelen
Creativiteit
Op deze pagina leert u mij wat beter kennen. Ik laat alles wat u hier ziet gewoon thuis als het niet past bij de situatie.
Deze kraai heet Ravelijn en zij kan vertellen hoe het is om een kraai te zijn. Overlevers met het imago dat ze de dood vertegenwoordigen. Ik herken mij niet in een kraai …. Cras cras (de kraai krast ‘morgen, morgen’ in het latijns en komt zo aan zijn imago)
Hodi mihi cras tibi (heden ik, morgen gij)
Trainer
Veel van deze middelen kunnen bij trainingen, coaching en intervisie worden gebruikt. Bij kinderen en volwassenen. Dit is maatwerk.
Introvert of extravert?
Creatieve middelen kunnen gebruikt worden om verhalen en emoties los te maken. Ik merk dat als ik vrijblijvend spullen op een tafeltje zet bij een training, deelnemers gaan ‘neuzen’ en in gesprek raken. Als daar Schulpje de schildpad ligt, is die snel gepakt en voor ik het weet zit het beestje bij iemand op de hand en komt z’n kopje naar buiten en is het ijs gebroken.
Creativiteit en middelen bij een uitvaart
Een klankschaal is fijn wanneer mensen er iets mee hebben. Het hoeft niet ‘zweverig’ te zijn. Het kan een manier zijn om op een begraafplaats zonder klokken toch een geluid te maken om zo te markeren dat we naar het graf gaan lopen. Om op een bepaald moment tijdens de uitvaart een stiltemoment letterlijk in te luiden en af te ronden. Of als teken dat mensen kunnen gaan staan omdat de overledene naar binnen gedragen wordt. Het mooie van rituelen is dat iedereen woordeloos begrijpt wat de bedoeling is.
Geen stilte
Door samen met nabestaanden te brainstormen hoe we een afscheid kunnen krijgen wat echt past bij hun en de overledene komen er soms bijzondere rituelen. Een hobbymuzikant werd met veel lawaai gegroet toen iedereen als afscheid langs zijn kist liep. Onder de stoelen van het crematorium lagen instrumenten (fluitjes, trommels, mondharmonica’s) en langs zijn kist stonden triangels en meer instrumenten van hemzelf. Na een intense bijeenkomst was dit een mooie emotionele ontlading, er werd tegelijkertijd gelachen en gehuild toen de mensen al toeterend de aula uitliepen.
Boeken en gedichten
Ik heb naast creatieve middelen veel boeken waar ik eindeloos in kan lezen en op zoek kan gaan naar het geschikte verhaal of gedicht voor bij een uitvaart.
Sprookjes en verhalen
Er zijn korte verhalen of parabels die erg wijs zijn en niet moralistisch. Soms schrijf ik verhalen zelf, soms pas ik een bestaand verhaal aan. Of is het verhaal goed zoals het is. Een sprookje over een drie gouden appels (Bert Voorhoeve) heb ik voorgelezen bij de uitvaart van een fruitteler. Iedereen was tot tranen geroerd. Beter dan dit sprookje konden we de kern van het levensverhaal van deze man niet raken.
Troostkoffertjes
Voor kinderen die een verlies meemaken is er een hele koffer vol middelen. Ik denk dat volwassenen ook van binnen nog kind kunnen zijn. Alleen zijn volwassenen beter in staat om sociaal wenselijk gedrag te vertonen en zich aan te passen aan de situatie. Dus waarom niet op wat meer speelse wijze ontdekken hoe je kunt omgaan met verlies en emoties?
Troostkoffertjes zijn gevuld met hulpmiddelen om verlies tastbaarder te maken.
Dit kunt u ook makkelijk zelf (of met uw kinderen) samenstellen.
Kistloper
De kistloper/ kistband licht ik graag nader toe. Deze is gemaakt om op de dag van de uitvaart over de kist heen te leggen zodat men dan losse bloemen ertussen kan steken. Of er worden kaartjes met een persoonlijke boodschap tussen de banden bevestigd. Na de uitvaart hebben de nabestaanden de kistloper als een tastbare herinnering. Zo is deze bedoeld.
Kistloper bij leven
Ik zie nog een andere mogelijkheid voor deze kistloper. Als iemand in de laatste fase van zijn/haar leven zit dan zijn er mensen die voor de laatste keer op bezoek komen. Wat zeg je dan bij het afscheid? Tot ziens? Het ga je goed? In de praktijk is dit een lastig moment. Ik denk dat het een prachtig middel kan zijn om naast het ziekbed een kistloper op te hangen en een schaal met lege kaartjes ernaast. Bij het vertrek schrijft de bezoeker iets op het kaartje en plaatst het kaartje in de loper. Als het lukt om woorden te vinden bij een gezamenlijke herinnering of iets wat je van hem/haar geleerd hebt over het leven dan is dat prachtig, dan wordt dat nog gedeeld bij leven. Een een leeg kaartje want 'ik weet niet wat ik zeggen moet.....' is net zo goed heel veelzeggend.
Ik weet niet wat ik zeggen moet….
Rituelen maken moeilijke momenten makkelijker. En voor het laatst iemand zien is een moeilijk moment.
fotografie: Gonnie Helfrich afscheidsfotograaf
Verhalen & herinneringen
Ik bewaar ‘verhalen’ in de vorm van kleine dingetjes in doosjes. Een kastanje die ik vind, een kurk van een fles die op een bijzonder moment ontkurkt is. Het zijn doosjes vol kleine herinneringen. Veel mensen hebben niet zo letterlijk een doosje maar zitten de herinneringen ergens diep in hun geheugen opgeslagen. Dan kan er 'iets' nodig zijn om een verhaal op te roepen.
Flarden van herinneringen
Een herinnering hoeft niet groot te zijn, of een echt verhaal. Het kan ook een gevoel zijn dat je kreeg als je een extra balletje in de zondagse soep kreeg van je oma. Juist kleine intense momenten zijn na een verlies troostrijk (of in eerste instantie pijnlijk). Met de juiste vragen komen de herinneringen zo weer boven.
Open deuren en plattitudes
Gesprekskaartjes, een spel, een dobbelsteen, een zandloper en een schildpad maken het delen van ervaringen vaak net wat luchtiger zonder de kern te missen. Het zijn voor mij creatieve manieren om weg te blijven van platitudes en open deuren. Voor iedereen altijd? Nee, zeker niet. 'Ik doe nooit iets altijd', roep ik als uitvaartbegeleidster, docent, trainer en coach. Maar ik zie dit als extra middelen om in te zetten wanneer het nodig is.
Kaartjes
Er zijn allerlei kaartjes om het gesprek aan te gaan verkrijgbaar. Ik werk graag met de kaartjes van Daisy Luiten en bureau Morbidee. Zonnekaartjes om te praten met - en te luisteren naar mensen die bij leven nog dingen willen delen. Heel waardevol als het duidelijk is dat het afscheid nadert, Je hebt dan de kans om alles te zeggen en te horen wat er nog te zeggen en te horen valt. Sterrenkaartjes om na overlijden met elkaar in gesprek te gaan en ruimte te geven aan emoties. Door de vragen komen de herinneringen vanzelf. Door de kaartjes is er een mooie balans tussen luisteren en vertellen. Aanvulling kan zijn dat je met een zandloper werkt of dat je Schulpje de schildpad inzet.
Ik wil niet praten
Soms heb je geen zin om te praten en heb je zelfs geen zin om dat te zeggen. Of je vindt dat lastig in een groep. Hoe veelzeggend is dit? Schulpje de schildpad durft alleen met z'n kopje naar buiten te komen als hij zich geaccepteerd voelt. In een kringgesprek met kinderen of volwassenen over rouw kan Schulpje doorgegeven worden. Heb je zin om iets te zeggen? of liever (nog) niet?
Schildpad
De schildpad kun je doorgeven, als je de schildpad hebt kun je ervoor kiezen om z’n kopje uit te steken en te vertellen. Of je trekt z’n kopje in als je een vertelbeurt wilt overslaan. Op het moment dat je er wel aan toe bent vraag je de schildpad.
Troost in de natuur
Bomen en natuur zijn vaak erg troostrijk. Ze laten ons ervaren dat de wereld doorgaat en de kracht van de natuur is ongekend. Bomen staan er vaak eeuwenlang. Bomen geven ons letterlijk lucht.
Ik denk aan een prachtig verhaal 'Ik geef je mijn hart' waarbij de boom staat voor alles wat je nodig hebt in je leven. Hoe je met een hartvormige pit die je moet planten het leven weer doorgeeft. Troostrijk, voor kinderen en volwassenen.
De verhalenboom
Deze boom zit vol verhalen. Elk vogeltje of beestje kan luisteren naar iemand die een verhaal vertelt. Maar zelf hebben ze ook verhalen over leven en dood. Wat dacht je van de spin Anansi? Of het roodborstje dat elke dag rondhipt op de begraafplaats en zo heel veel ziet?
Voor kinderen zijn deze vingerpoppen makkelijk 'te bedienen'. Ze geven troost en maken dat het makkelijker wordt om te vertellen.
Een klein pluizig vriendje op je wijsvinger maakt het toch een beetje anders. De combinatie van een vingerpop met een verhaal uit een boek maakt het verhaal levendiger. Derk Das voorlezen met een das op je vinger geeft een extra dimensie.
Kinderen uitleggen wat dood betekent
Iedereen kent Rupsje Nooitgenoeg'. Juist dit verhaal biedt handvatten om te praten over de dood. Een vlinder en een rups maken het makkelijk; immers als de rups een vlinder is geworden, is de rups dan dood? Wat betekent deze transformatie?
Inzet middelen of training?
Spreekt u dit aan? Wilt u deze middelen in uw eigen situatie begeleid inzetten of een training / coaching over deze manier van kijken naar rouw en afscheid? Neemt u dan gerust contact met mij op: loes.jeuken[at] gmail.com of 06-52 33 47 29