“Groen doen is leuk zolang het niet moralistisch wordt”
Meer ‘eigen’ kan niet
Diverse soorten hout, de draagbaar is zelfgemaakt. Te mooi om te cremeren. De draagbaar hangt nu als kunstwerk in de hal, voor ooit… voor later… als er weer iemand uit de familie…..
De doeken lagen al jaren in de kast. Meegenomen van een vakantie en nooit een goede bestemming gehad totdat…..
Bloemen horen in de natuur maar een slinger met hartjes die hoort bij dit afscheid.
fotografie: Gonnie Helfrich afscheidsfotograaf
Begraven of cremeren?
Dat is lood om oud ijzer bezien vanuit het milieu. Dus kies vooral wat goed voelt. Dat geldt voor alle keuzes die rondom het afscheid gemaakt worden. Tegenwoordig wordt in moderne crematoria de restwarmte gebruikt om het pand te verwarmen.
Natuurbegraven
De graven blijven liggen tot er geen ruimte meer is in het betreffende gebied. Dan wordt het gebied teruggeven aan de natuur en worden er geen mensen meer begraven. Wie er ligt, blijft liggen. De milieuwinst zit met name in het feit dat er maar één persoon in een graf ligt waardoor er minder gegraven wordt. Tevens wordt het graf nooit ‘geruimd’ dus geen graafwerk meer met een machine, Daarnaast zijn er geen grafmonumenten en dat scheelt enorm voor het milieu.
fotografie: Gonnie Helfrich afscheidsfotograaf
Grafstenen
Grafstenen worden gewonnen in natuursteenmijnen waarbij de arbeidsomstandigheden vaak miserabel zijn. Natuursteenwinning is roofbouw. De steen wordt met geweld uit de bodem gehaald en er komt niets voor terug. Vaak komen de stenen uit Azië en de reis is met zoveel gewicht is zeer belastend voor het milieu. Er is natuursteen uit Europa verkrijgbaar, de reis die de steen dan aflegt is korter en de werkomstandigheden zijn beter, maar het blijft roofbouw op de aarde. Vaak als een familie het graf niet meer wil hebben belandt het graniet en marmer zonder pardon in een container. Hergebruik was lang een taboe.
Tweedehands steen?
Natuursteenbedrijf Van Leeuwe is als eerste begonnen om een oude steen een tweede leven te geven. Zien hoe dat werkt? Klik hier.
foto: https://nos.nl/artikel/2270161-tweede-leven-voor-grafstenen-even-schuren-en-ze-zijn-weer-als-nieuw.html
Andere keuzes als grafbedekking schelen een slok op een borrel voor het milieu. Denk aan een zwerfkei die lokaal gewonnen is pf een monument van hout, glas of een soort tuintje zonder een monument.
Grote boosdoener voor het milieu
Auto’s, een stoet met auto’s, transport van een kist of een grafsteen, daar valt veel winst te behalen als daar verkeersbewegingen worden beperkt. Op de dag van de uitvaart carpoolen, openbaar vervoer, fiets, etc. Waar komt de kist vandaan? Een depot uit de buurt?
fotografie: Gonnie Helfrich afscheidsfotograaf
Uitvaartbus
Er zijn grotere bussen waar zowel de overledene als de nabestaanden in passen. Dit is alleen maar een milieubewuste keuze als de bus niet uit een ander deel van het land komt. Daarnaast moet het een motorisch een moderne bus zijn i.v.m. de uitstoot. Het moet ook kunnen in verband met het centrum van een stad of dorp (zijn bussen toegestaan en kan de bus manouvreren?)
Samen in een bus geeft een heel ander gevoel en sfeer dan met auto’s achter elkaar aanrijden. Het geeft rust met parkeren en je raakt elkaar niet kwijt. Dus los van het milieu kan het ook iets toevoegen aan het afscheid.
Andere vervoersopties
Lopend in een stoet met de overledene op een loopkoets is natuurlijk prima voor het milieu maar het moet wel kunnen. De afstand of ander verkeer kan een belemmering zijn. Paard en koets zijn een optie mits dit lokaal geregeld wordt. Ook dan is de afstand wel een overweging waard. Immers 5 kilometer is al gauw een uur lopen, ook met paard en wagen. Fiets klinkt leuk maar dan moet er wel een geschikte fiets voor de kist in de regio beschikbaar zijn. Als alleen al de bezoekers zonder auto komen komen dan is de milieuwinst al snel behaald.
Eigen auto
Als de kist met de overledene in de eigen auto past (stationwagen, bestelwagen, busje) dan scheelt dat in het aantal auto’s dat naar de locatie rijdt. Dit geeft soms ook een extra dimensie aan het afscheid.
Locatie
Voor het milieu is het dus goed om veel op dezelfde locatie te doen. Als deze locatie ook nog goed bereikbaar is met het openbaar vervoer is dat natuurlijk een pluspunt. Maar bovenal moet de locatie goed passen bij het afscheid. Als de ceremonie en de condoleance/catering op één plek zijn, dan kan de overledene ‘erbij blijven’ als het niet bij een begraafplaats of crematorium plaatsvindt. Daarna met een selecte groep de overledene begeleiden naar de begraafplaats of crematorium scheelt ook veel verkeersbewegingen.
fotografie: Gonnie Helfrich afscheidsfotograaf
Horeca
Elke locatie biedt tegenwoordig een duurzaam alternatief voor hetgeen er gegeten en gedronken wordt na de uitvaart. Er zijn ook plaatsen waar men zelf eten mee mag nemen of waar men kan picknicken. Duurzaam is net zo lekker en vaak heel origineel. Weleens een bietenbal geproefd i.p.v. een bitterbal?
De kist
Om een goede keuze te maken is het nodig te weten of er een begrafenis komt of een crematie. Bij een crematie zijn niet alle milieuvriendelijke alternatieven toegestaan. Waar komt een kist vandaan? Een depot dichtbij waar een kist vandaan komt is milieuvriendelijker dan een kist die uit een ander deel van het land moet komen. In principe kun je zeggen dat een opbaarplank minder materiaal verbruikt dan een kist met een deksel. Karton lijkt milieuvriendelijk maar dat is bewerkt en niet altijd een optie. Spaanplaat bevat veel lijm en dat is niet goed. Nederlands hout (vuren, populier) lijkt een goed alternatief. Wilgentenen, rieten manden zijn ook vriendelijker voor het milieu.
foto’s: www.beerenberg.nl
Bij een crematie is een kist milieubewuster. Een draagbaar met doek mag vaak wel maar dan wordt deze wel nat gemaakt. Een wilgentenen draagbaar is bijvoorbeeld niet mogelijk i.v.m. de brandveiligheid. Bij een begrafenis is het idee wennen dat de aarde op het doek valt. Er bestaan draagbaren met deksel.
Bij een crematie is een kist beter voor het milieu, er is dan minder brandstof (veelal gas of electra) nodig voor het crematieproces. Bij een begrafenis is zo min mogelijk kist het meest duurzaam. En bij het afscheid geeft dit een andere dimensie, de overledene is tastbaarder en de dood is niet vertegenwoordigd met een kist. Dit wordt vaak als heel bijzonder ervaren.
Wade
Naast een bestaande doek die u wellicht heeft kan u kiezen voor hennepdoeken, katoen, linnen etc. Er zijn veel milieuvriendelijke doeken beschikbaar. Wist u dat een tweepersoonsdekbedovertrek, een laken of een grand foulard ook dienst kan doen als wade? Wat u in huis heeft en niet gebruikt is natuurlijk altijd de beste optie…. Een laken waar de overledene ingewikkeld wordt kan daarna nog afgedekt worden met prachtige grote sjaal of een andere doek zodat het er mooi uitziet. Deze laatste ‘laag’ voor de buitenkant hoeft niet begraven of gecremeerd te worden. U kunt na de ceremonie de doek/sjaal terugkrijgen. Wellicht wordt het dan een familiestuk net zoals een doopjurk. Het is een prachtig ritueel moment om de doek dan opgevouwen terug te krijgen. Men gaat dan niet met lege handen naar huis maar met een waardevol en tastbaar aandenken.
Alternatieve opbaarmethodes zonder koeling
Een opbaring met graszoden behoort ook tot de mogelijkheden. De methode van de graszoden is bekend in de antroposofie. In beide gevallen is het een keuze die effect kan hebben op de duur van de opbaring en op de conditie van het lichaam van de overledene. Een advies op maat is noodzakelijk. Acceptatie van de vergankelijkheid van het lichaam is wel de basis om deze methodes te overwegen.
foto: www.wederzijds-stervenscultuur.nl
Laatste verzorging & opbaring
Bij de laatste verzorging kan incontinentiemateraal (=plastic) vermeden worden. In de praktijk blijkt het overbodig. Thanatopraxie is geen milieubewuste keuze. Verder kan de verzorging gewoon volledig plaatsvinden. Het koelen van de overledene is wel iets om over na te denken. Immers bij een thuisopbaring wordt er extra stroom gebruikt voor het koelsysteem. In een uitvaartcentrum wordt er in de koelruimte geen extra stroom verbruikt als er meerdere overledenen tegelijk gekoeld worden. Als iemand thuis is overleden moet er dan wel extra vervoer geregeld worden en dan heb je weer een vervuilende auto…..
Bloemen
Rozen uit Nederland of rozen uit Afrika zijn belastend voor het milieu. De kas moet verwarmd worden, of rozen worden ingevlogen, nog los van de bestrijdingsmiddelen. Zo zijn er bloemen die meer of minder milieubelastend zijn. Er is een bloemenkalender die helpt bewust te kiezen. Klik hier.
Het scheelt al enorm als er geen plastic bakje en steekschuim gebruikt wordt.
Vergankelijkheid & eeuwigheid
Bloemen staan voor vergankelijkheid, ze verwelken. Zo is het met het leven ook. Een afgesneden bloem is dood en zal verleppen. Een overledene gaat uiterlijk ook achteruit. Daar ligt een symboliek tussen de dood en een bloem die verwelkt. Er zijn ook mensen die geen bloemen willen maar wel geraakt worden door mooie stenen. Stenen staan voor de eeuwigheid. Ze kunnen grillig van vorm zijn of glad en rond. Ik help u graag om naar alternatieven te kijken voor bloemen die iets toevoegen aan het afscheid.
Andere opties zijn natuurlijk bloemen uit eigen tuin of een donatie voor een goed doel i.p.v. bloemen.
Er zijn ook alternatieven denkbaar: geschilderde bloemen op een kist of samen iets tekenen of schrijven op de kist. Een enkele onverpakte bloem van de gasten in een vaas zetten zodat er een veelzijdig boeket ontstaat. Seizoensgroente verwerken als ‘bloemstuk’ , kortom er zijn mogelijkheden genoeg.
Rouwdrukwerk
Het rouwdrukwerk zelf wordt bij onze drukker altijd gemaakt op papier met het FSC keurmerk. In Nederland zijn er strenge regels voor de inkt. Het verzenden van rouwdrukwerk geeft vervoersbewegingen. Digitaal verzenden is wellicht een optie. Een combinatie kan natuurlijk ook: een deel per post en een ander deel digitaal.
“‘Ik heb hier een brief voor mijn moeder.....”
Ballonnen
Er zijn geen duurzame ballonnen. Ook de afbreekbare ballonnen zijn nauwelijks afbreekbaar. Ze komen veelal op stranden en in de zee terecht. De koortjes aan de ballonnen maken dierlijke slachtoffers. Vaak is het oplaten van een ballon ‘het eerste wat er in mensen opkomt’ om voor kinderen te betrekken bij een afscheid. Zeker als er meerdere kinderen (of een hele klas) aanwezig zijn. Maar even samen nadenken levert al snel betere ideeën op: één ballon voor ons allemaal met een mooi gedicht en het noemen van de namen van de kinderen, geeft een gezamenlijk moment. Een box waar men kaartjes met een boodschap of tekening in kan doen, kan gewoon mee begraven of gecremeerd worden. Een papieren vlieger die opgelaten wordt, een plaatje van een ballon op de kist plakken met een berichtje of een naam erop geschreven. Kortom met een beetje creativiteit zijn er vaak hele bijzondere rituelen als alternatief voor de ballon te bedenken.
Steeds vaker worden er bellen geblazen, een fantastisch ritueel omdat in de middeleeuwen al gesproken werd over de homo bulla oftewel: het leven (de mens) is een zeepbel.
fotografie: Gonnie Helfrich afscheidsfotograaf
Toekomst
Er wordt gesproken over alternatieven voor cremeren of begraven die beter voor het milieu zouden zijn. Of dat zo is moet nog blijken en vooralsnog zijn deze methodes nog niet toegestaan.
-Cryomeren (lyofilisatie of vriesdrogen): Bij deze techniek wordt het lichaam bevroren, waarna het door kleine trillingen in een organische substantie uiteenvalt.
-Resomeren Hydrolyse: het lichaam wordt opgelost in een alkalische vloeistof, daarna zou de vloeistof gewoon via de gangbare afvoer afgevoerd kunnen worden.
- Humusatie /’composteren’: Dit is een gecontroleerd proces waarbij het lichaam van de overledene wordt verteerd dankzij de micro-organismen van de levende toplaag van voorbewerkte aarde in combinatie met de lichaamseigen bacteriën. Na ongeveer 12 maanden zijn de stoffelijke resten omgevormd tot een gezonde en vruchtbare humus.